Kort voor de zomer is voor de derde keer een rapport van de Algemene Rekenkamer (ARK) verschenen over de witwasaanpak in Nederland. Voor de derde keer constateert de ARK dat de verantwoordelijke ministeries van Financiën en Justitie en Veiligheid niet kunnen aangeven op welke wijze zij de efficiency en effectiviteit van de witwasaanpak beoordelen, en daartoe ook geen enkele poging hebben ondernomen. Dat is natuurlijk wel schrijnend als we de hoge kosten zien die de Nederlandse banken tegenwoordig moeten maken in hun poortwachtersrol van deze witwasaanpak. Die kosten komen jaarlijks boven de €1 miljard uit aan personele en materiële kosten. En inmiddels klagen veel klanten over de onvriendelijkheid waarmee zij door de banken worden bejegend. We weten niet hoeveel geld er in Nederland wordt witgewassen. Er bestaat een schatting van €16 miljard, maar heel betrouwbaar is die niet. Er wordt via de witwasaanpak-keten uiteindelijk weinig crimineel geld echt ontnomen. Misschien maar één procent van die €16 miljard.
Als dat percentage zo laag is, lijkt de witwasaanpak totaal ongeschikt als systeemonderdeel van de criminaliteitsbestrijding in Nederland. Geen crimineel schrikt ervan als van zijn crimineel geld 1% verloren gaat bij het witwassen. In dat licht bezien is het een enorme systeemfout om de witwasaanpak als een eigenstandig systeem te beschouwen om het financieel stelsel zuiver te houden. Dit pleit ervoor dat de overheid beter zicht krijgt en geeft op de kosten en baten van de witwasaanpak, en van daaruit deze kennis inbrengt in het integrale systeem van criminaliteitsbestrijding. Dan zijn er wellicht veel effectievere methoden denkbaar om de criminaliteit terug te dringen.
Op de Artikelen pagina onderwerp ik de witwasaanpak aan de door mij bedachte “koala-test”. Ik nodig graag uit om daar verder te lezen.
Beste Bernard, belangrijk onderwerp (witwassen, en m.n. de criminaliteit die daarachter zit) en interessante cijfers en inzichten daarover in je artikel. Twee opmerkingen en een suggestie/vraag daarover:
Ik denk dat je diagnose, je kosten/baten analyse, niet klopt. Je schrijft: “er is iets
ernstig mis in de balans tussen kosten en opbrengsten van de huidige witwasaanpak.”. Het gaat niet alleen over de vraag hoeveel (vermeend) witwasgeld door de banken wordt opgespoord en uiteindelijk wordt teruggehaald bij de criminelen. Het gaat ook om wat economen noemen de zogenaamde ”opportunity cost”: wat zou er gebeuren als banken die miljard euro niet uitgeven aan het opsporen van witwasgeld en criminelen dan volop hun gang zouden kunnen gaan met het witwassen van crimineel geld via de banken? Niemand weet het, maar het ligt voor de hand dat er dan vele, vele miljarden meer zouden worden witgewassen via Nederlandse banken, dan staat er geen rem meer op NL witwassen en minder rem op crimineel gedrag. En die vermeide kosten c.q. praktijken moet je ook meenemen als opbrengst in je kosten/baten analyse.
Mijn tweede opmerking is dat ook een juiste kosten/baten analyse een typisch economisch instrument is, en dus van beperkte betekenis. Het gaat (in het leven en in de maatschappij) niet alleen om pecunia, maar ook om rechtvaardigheid, bijvoorbeeld. Het wetboek van strafrecht bijvoorbeeld staat vol van misdaden (moord, doodslag, openbare geweldpleging, huishoudelijk geweld, bedreiging, diefstal, smaad, discriminatie, etc.) waarvan de opsporing en veroordeling veel geld kost maar vaak weinig of geen geld oplevert, omdat een veroordeling de vorm heeft van een gevangenisstraf, en die kost de maatschappij alleen nog maar (meer) geld. Toch moeten we er niet aan denken dat we vanwege de uiterst ongunstige kosten versus (geen) baten analyse al die vervolgingen en veroordelingen zouden schrappen. Zo is het ook bij witwassen, er zijn meer redenen dan alleen een economische kosten/baten analyse (rechtvaardigheid bijv.) om witwassen op te sporen en te veroordelen.
Mijn suggestie/vraag: Ik denk dat je groot gelijk hebt dat het opsporen en veroordelen van de criminele activiteiten zelf veel effectiever is dan het end-of-pipe opsporen van witwasgeld. Maar dat kost geld. Is het denkbaar om de banken bijv. de miljard euro aan anti-witwaskosten die ze maken met de helft te laten reduceren, en de halve miljard die ze dan nog wel uitgeven veel effectiever in te zetten (dus niet langer modale burgers het leven zuur maken, bijv.) en dat ze de helft van de bezuinigingen (een kwart miljard) in eigen zak mogen steken en de andere helft (een kwart miljard) aan de overheid moeten betalen die dat vervolgens besteedt aan opsporing en bestrijding van de criminele activiteiten zelf (zoals douane personeel in de havens, of wat dan ook)?