Bij mijn afscheid van SZW

Eind mei nam ik afscheid van het ministerie van SZW als directeur-generaal Sociale Zekerheid en Integratie. Mijn periode van zeven jaar zat er op. Een mooie gelegenheid om eens terug te blikken.

Ik heb met veel plezier op het departement gewerkt. De sfeer is goed, er wordt op alle niveaus goed samengewerkt, waar nodig wordt snel en zakelijk output geleverd (stukken voor de Tweede Kamer bijvoorbeeld), en de oriëntatie op de uitvoering (UWV, SVB en de gemeenten) is flink gegroeid. De medewerkers zijn enorm gecommitteerd aan de missie van SZW om vooral kwetsbare Nederlanders vooruit te helpen, en verliezen weinig energie aan competentiedrift. Kortom, ik had fijne collega’s. En ook fijne bewindspersonen, die zich verbonden voelden aan het departement.

Het gevaar van een goed draaiend departement is dat je denkt dat het met het beleid waar je verantwoordelijk voor bent ook wel goed gaat. Dat is helaas maar zeer ten dele waar. Het primaire beleidsdoel in de sociale zekerheid is mensen die op zeker moment niet zelf hun geld verdienen zo snel en zo goed mogelijk te activeren zodat ze weer maximaal mee gaan doen. Ook voor mensen die het op eigen kracht nooit zullen kunnen toch een volwaardig bestaan mogelijk maken. Daar zijn we nog ver van af. Er staan nog veel te veel mensen langs de kant. Mensen die door de uitvoerende instanties niet worden gekend of niet worden aangesproken, Mensen die in de Nederlands arbeidsmarkt geen serieuze kans wordt geboden omdat werkgevers het niet met hen aandurven. Mensen die opgroeien in een wijk waar het normaal is om niet te werken. Mensen die het ondersteunende systeem zo onbegrijpelijk vinden dat ze maar veilig in hun schulp blijven zitten. Mensen die hun leven zo plooien dat ze onnodig maximaal van een uitkering kunnen genieten. Mensen die het vertrouwen in de overheid zijn kwijtgeraakt. Eén van mijn grootste frustraties is dat het niet gelukt is om de grote groep Syriërs die in 2015 in Nederland binnenkwam hier binnen twee jaar aan het werk te hebben. Mensen die als ze niet in Nederland waren beland maar in Turkije waren blijven hangen allemaal voor hun eigen kostje hadden moeten zorgen. Dat ook kunnen en willen. Na twee jaar in Nederland had nog geen 15% betaald werk. We doen dus iets heel erg fout.

Je zou hopen dat in het socialezekerheidsbeleid stap voor stap aan verbetering wordt gewerkt. Stappen waarvan onderbouwd is dat ze de goede kant uit gaan. Onderbouwd op basis van onderzoek of praktijkervaringen, in binnen- of buitenland.  Helaas wordt het beleid zo niet gemaakt. Het beleid slingert wat heen en weer, gedreven door vermeende beelden of ideologieën, of door partiële of kortzichtige budgettaire inzichten.  Ik heb het mogen meemaken, ik heb er aan meegewerkt. Veel beleidsinterventies maken de wereld niet zo zeer beter, als wel ingewikkelder. Voor de uitvoering is een woud aan regels gecreëerd, uitvoerende instanties proberen krampachtig de mensen die zijn ondersteunen te wringen binnen hun kaders. Er wordt gehandeld met klanten voor een bepaalde ondersteuning, niet met mensen en hun onoplosbare problemen. Het sociale domein is enorm verkokerd, en veel werkenden binnen die kokers vinden dat ook wel best, of zien niet hoe zij dat kunnen veranderen.

Dat klinkt allemaal best somber. Gelukkig gaat er ook veel wel goed, en worden met de bijna 80 miljard euro die wordt uitgegeven aan de sociale zekerheid heel veel mensen echt behoed voor grote ellende. Maar het laat zien waar de uitdagingen en de kansen liggen, en gelukkig wordt aan die kansen ook gewerkt: Ruimte creëren voor onderzoek en experiment. Ruimte creëren voor onderbouwde beleidsinterventies. Ruimte creëren in het integrale sociale domein voor maatwerk in de ondersteuning voor mensen. Ruimte afdwingen voor participatie op de arbeidsmarkt. Regelingen versimpelen en de foute prikkels er uit halen. Ook daar heb ik aan mogen werken. Dat werk is nog lang niet af. Ik hoop dat de Nederlandse politiek de ruimte gaat geven om langs deze lijnen beleid door te ontwikkelen. en wat zou het dan mooi zijn als over een tijd de 80 miljard naar beneden gaat, niet als gevolg van een taakstelling of een bezuiniging, maar als gevolg van een succesvol beleid.

Ik heb binnen en buiten het departement de zoektocht mogen ondernemen naar een betere sociale zekerheid. De laatste jaren heb ik dat gecombineerd met een ontdekkingstocht naar de maatschappelijke impact van het opkomende digitale ecosysteem. Veel mensen hebben mij geïnspireerd, ik heb met veel mensen heel plezierig samengewerkt. Voor mijn afscheid heb ik een afscheidsboek gekregen met prachtige bijdragen aan het debat over een betere sociale zekerheid in een snel veranderende (en digitaliserende) wereld.

Het is te vinden op de Artikelenpagina.

Leave a Reply