Ooit heb ik geleerd dat de belangrijkste functie van de rechtstaat is om de burger te beschermen tegen de overheid. Met de uitspraak van de Raad van State over het Nederlandse stikstofbeleid zien we ook nog een andere beschermfunctie van de rechtstaat, namelijk de bescherming van natuur en milieu tegenover economische deelbelangen. We hebben het in Nederland zover laten komen dat de belangen van natuur en economie hard met elkaar in botsing zijn gekomen. Dat is best een ingewikkelde belangenstrijd. Korte termijn economie tegenover lange termijn natuur en milieu. Heel zichtbare en hoorbare belangenvertegenwoordiging van economische deelbelangen tegenover een stemloze natuur en milieu. Onze democratische rechtstaat neemt ook niet automatisch de goede afslag als het gaat om het vinden van de goede balans tussen de verschillende belangen. Kijk naar de PAS-besluitvorming in 2012/2013. Lang hebben we gedacht of gehoopt dat, hoe schaars de ruimte in Nederland ook is, we de verschillende belangen wel konden stapelen in plaats van afwegen. Maar helaas, Nederland is erg vol met 17 miljoen Nederlanders en hun economische activiteiten, zodat de Commissie Remkes terecht constateert dat “Niet alles kan”. Die constatering is natuurlijk niet nieuw. We weten het allang, al zeker sinds de jaren zestig van de vorige eeuw, maar hebben er niet altijd naar gehandeld.
Wat beschermt de rechtstaat nu precies als het om natuur en milieu gaat? Gaat het alleen om een paar vlindertjes en de wensen van een paar milieuactivisten, zoals de demonstranten op het Malieveld ons graag willen laten geloven? Nee. Natuurlijk is het heel goed als we de menselijke soort niet als alleenzaligmakend benoemen tegenover alle andere levende organismes op deze planeet, maar het gaat ook om menselijke belangen zelf, om elementen van onze ‘brede welvaart’. Neem het belang van een florerende natuur. Deze verleent ons wat we noemen natuurlijke ecosysteemdiensten. Het natuurlijke ecosysteem, dat een uitgebalanceerd maar kwetsbaar geheel is van alle onderdelen van de natuur, levert niet alleen voedsel, bouwstoffen en energie, maar zuivert ook water en lucht, organiseert de bevruchting van fruitbomen en andere gewassen, is belangrijk voor onze (mentale) gezondheid, levert een belangrijke recreatieve functie, en kan ons beschermen tegen de extremen van het klimaat. In ons BBP kennen we er geen getal aan toe. Daarom is het BBP ook maar een heel beperkte maatstaf. Het betekent zeker niet dat de ecosysteemdiensten niet belangrijk zijn.
De lange termijn gezondheidseffecten komen we veel vaker tegen. Bijvoorbeeld in het recente PFAS probleem. Of het fijnstofvraagstuk. Of het geluidsoverlastvraagstuk. Voor onze lange termijn gezondheid komen we niet naar het Malieveld. Maar de onzichtbare belangenstrijd moet wel ergens in balans worden gebracht en gehouden. Daar hebben we onze rechtstaat voor!