Dit verhaal zou over Donald Trump kunnen gaan. Die was in 2020 zo bezeten van zijn eigen machtspositie dat hij totaal niet kon verkroppen dat hij dat jaar de presidentsverkiezingen verloor. Hij komt nu weer terug, en laat in alles blijken dat hij zijn tweede presidentsperiode maximaal wil inrichten op de bevestiging van zijn almacht. Hij heeft zijn leeftijd niet mee, maar als hij jonger zou zijn geweest zou hij ongetwijfeld de komende jaren geprobeerd hebben om de Amerikaanse grondwet zodanig te amenderen dat hij toch voor een derde termijn in aanmerking zou komen. En misschien gaat hij het zelfs nog doen.
Zijn internationale collega’s hebben dat al gedaan. Poetin kan na wijziging van de regels al door tot 2036, en Xi Jinping mag volgens de gewijzigde Chinese grondwet zelfs levenslang zijn positie blijven bekleden. Deze voorbeelden illustreren dat mensen aan de top moeite hebben met de acceptatie van de eindigheid van hun positie. Daar hoeven ze niet eens autocraat voor te zijn, hoewel dat wel een sterke indicatie voor dit fenomeen is. In grote organisaties komen we CEO’s tegen die last hebben van hetzelfde euvel.
Maar dit verhaal gaat niet zozeer over Trump, Poetin of Xi, maar vooral over onze eigen nationale autocraat in de dop, Geert Wilders. Hij mocht van zijn coalitiepartners geen minister-president worden het afgelopen jaar, maar gedraagt zich zo veel mogelijk als de eigenlijke baas van het land, profileert zich in het buitenland ook min of meer als zodanig en zoekt daarbij vooral het gezelschap van de gevestigde autocraten als Orban in Hongarije, of Netanyahu in Israël. Hij probeert ook de receptuur van het ondermijnen van de rechtsstaat die deze heren bezigen toe te passen in ons eigen land: de vrije journalistiek verdacht maken, het gezag van de rechterlijke macht betwisten en de vrije wetenschap beknotten. Maar hoe ziet zijn toekomst eruit?
Wilders heeft één groot verschil met zijn rechts-autocratische soortgenoten. Hij heeft geen partij. Alle andere hierboven genoemde personen hebben dat wel, en hebben daar ook stevig aan gewerkt. Trump heeft de Republikeinse partij helemaal naar zijn hand weten te zetten, Poetin heeft zijn eigen partij opgericht, Xi maakt gebruik van de Chinese Volkspartij, en ook de Europese soortgenoten van Wilders, naast Orban ook Le Pen en Meloni, hebben een stevig partijapparaat dat ook breder maatschappelijk gezag en betekenis heeft dan alleen de uitstraling van de glorie van de partijleider. Er zitten mensen in, die vanuit zichzelf ook een positie en reputatie hebben en de bestuurlijke ruimte kunnen vullen die de leider heeft verworven. Wilders heeft alleen de eenmanspartij PVV. Daar zit geen bredere organisatiestructuur onder, en de partij heeft geen enkel ander lid dan Wilders, en dus ook niemand met enig eigenstandig gezag. Het effect daarvan hebben we allemaal kunnen constateren bij de formatie van het huidige kabinet. Wilders kon geen informateur of formateur leveren, en ook geen enkele capabele bewindspersoon.
Wilders moet dat zelf ook waargenomen hebben. Hij zal ook beseffen dat hij dit niet een tweede keer kan laten gebeuren. Na de ontijdige val van het huidige kabinet, die door iedereen uiterlijk 2025 wordt verwacht, zal hij niet op dezelfde manier als het afgelopen jaar kunnen leunen op de naïeve welwillendheid van andere politici of maatschappelijk vooraanstaande figuren als Putters of Van Zwol. Als hij weer de grootste fractie in de Tweede Kamer zou kunnen vormen, en je zou verwachten dat hij daarop hoopt, zal hij capabele bestuurders van PVV huize moeten afleveren. Alleen, zoals gezegd, die zijn er niet. Als Wilders dus voor zichzelf een toekomst voorziet, moet hij heel snel gaan bouwen aan een partijapparaat waar mensen van enig maatschappelijk en/of bestuurlijk gezag zich bij aan willen sluiten en zijn machtsbasis op die manier bestuurlijk kunnen vullen en ondersteunen. Alleen dan kan hij in de veel-partijenstructuur van Nederland de positie innemen waar ook politieke concurrenten niet omheen kunnen.
Maar hij doet het niet. Hij koestert zijn huidige positie als leider van de grootste fractie in de Tweede Kamer, als informele baas van dit land en als stokebrand die de positie van alle anderen ondergraaft, maar bouwt helemaal niet aan zijn eigen toekomst. En daarmee is Wilders toch heel anders dan al zijn rechts-autocratische collega’s. Hij heeft blijkbaar zijn eigen tijdelijkheid verkozen boven de inspanning die hij zou moeten leveren om een serieuze partij in Nederland te willen stichten. Deze kabinetsperiode is daarmee zijn hoogtepunt. Daarna wacht weer de oppositie, en zijn eigen vergrijzing. Het huidige hoogtepunt zal hij wel graag zo lang mogelijk willen laten duren. Dus: iemand zal dit kabinet op zeker moment laten vallen, maar Wilders zal het ongetwijfeld niet zijn.